An Introduction to Political Theory (Home assignment) 2024 - BA 1st Sem

HOME ASSIGNMENT-2024

FYUGP, B.A. 1st Semester (Major/Minor)

Sub. Political Science

Paper Title: Introduction to Political Theory

Total Marks: 20

১) ৰাজনীতিৰ সংজ্ঞা দিয়া। ৰাজনীতিৰ প্ৰকৃতি আলোচনা কৰা ।
উত্তৰ :

আৰম্ভণি :
ৰাজনীতি বিজ্ঞান হৈছে মানুহৰ আদান-প্ৰদান, সমাজগঠন আৰু ব্যক্তিগত জীৱনক প্ৰভাৱিত কৰাৰ এক মৌলিক দিশ। যদিও "ৰাজনীতি" শব্দটো সাধাৰণতে বিভিন্ন প্ৰসংগত ব্যৱহাৰ কৰা হয়, ইয়াৰ অৰ্থ বহুমুখী আৰু প্ৰায়ে পণ্ডিতসকলৰ মাজত বিতৰ্ক হয়। ই এক অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ অধ্যয়ন বিষয় হৈ আহিছে যিটো বিশ্বৰ বহু শিক্ষানুষ্ঠানত পাঠদান কৰা হয় ৷
এই প্ৰবন্ধটোৰ উদ্দেশ্য হৈছে ৰাজনীতিৰ সংজ্ঞা দিয়া আৰু ইয়াৰ প্ৰকৃতি আলোচনা কৰা।

ৰাজনীতি বিজ্ঞানৰ অৰ্থ জানিবলৈ ৰাজনীতি বিজ্ঞানৰ কিছুমান বিখ্যাত সংজ্ঞা লোৱা যাওক।

১) এৰিষ্টটলৰ মতে, "ৰাজনৈতিক বিজ্ঞান হৈছে চৰকাৰী গাঁথনি, আইন আৰু নাগৰিকৰ আচৰণৰ
বিশ্লেষণকে ধৰি ৰাজনৈতিক সম্প্ৰদায়ৰ সংগঠন আৰু কাৰ্য্যকলাপৰ অধ্যয়ন ।

২) হেৰল্ড লাছৱেলে কৈছিল, "ৰাজনৈতিক বিজ্ঞান সমাজত "কোনে কি, কেতিয়া আৰু কেনেকৈ
পায়" সেই বিষয়ে চিন্তা কৰে, ক্ষমতা, সম্পদ আৰু সিদ্ধান্ত গ্রহণ প্ৰক্ৰিয়াৰ বিতৰণৰ ওপৰত
গুৰুত্ব আৰোপ কৰে।

৩/ গার্নাৰৰ মতে, "ৰাজনৈতিক বিজ্ঞানৰ আৰম্ভণি আৰু শেষ হয় ৰাষ্ট্ৰৰ পৰা।

এতিয়া, আমি তলত ৰাজনীতি বিজ্ঞানৰ প্ৰকৃতি বিষয়ে আলোচনা কৰিম ৷

ৰাজনীতি বিজ্ঞান হৈছে এক বৈচিত্রময় আৰু গতিশীল ক্ষেত্ৰ যিয়ে ৰাজনীতি, চৰকাৰ, ৰাজনৈতিক আচৰণৰ বিভিন্ন দিশ বুজিবলৈ আৰু বিশ্লেষণ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰে। ইয়াৰ প্ৰকৃতি আৰু পৰিসৰে বহুতো বিষয় আৰু দৃষ্টিভংগীক সামৰি লৈছে, যাৰ ফলত ই মানৱ সমাজ আৰু শাসনৰ জটিলতাসমূহ বুজিবলৈ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ শাখা হিচাপে পৰিগণিত হৈছে।

ৰাজনীতি বিজ্ঞানৰ প্ৰকৃতি আৰু পৰিসৰৰ বিষয়ে বুজাই দিয়া ১০টা মূল কথা ইয়াত উল্লেখ কৰা হ'ল:

১) ৰাজ্য আৰু চৰকাৰৰ অধ্যয়ন:
ইয়াত ৰাজ্য আৰু চৰকাৰৰ গাঁথনি, কাৰ্য্য, আৰু প্ৰক্ৰিয়াৰ অধ্যয়নত গুৰুত্ব দিয়া হয়। ইয়াৰ ভিতৰত চৰকাৰৰ বিভিন্ন স্তৰৰ সংবিধান, বিধায়িনী দল, কার্যবাহী, ন্যায়পালিকাৰ বিশ্লেষণো অন্তর্ভুক্ত।

২) ৰাজনৈতিক ব্যৱস্থাৰ অধ্যয়ন:
ৰাজনীতি বিজ্ঞানে গণতন্ত্ৰ, ৰাজতন্ত্র, একনায়কত্ববাদী শাসন ব্যৱস্থাকে ধৰি বিভিন্ন ধৰণৰ ৰাজনৈতিক ব্যৱস্থা পৰীক্ষা কৰে। ই এই ব্যৱস্থাসমূহ কেনেকৈ চলি থাকে,
বিকশিত হয় আৰু নাগৰিকৰ জীৱনত প্ৰভাৱ পেলায়, সেই বিষয়ে বুজিবলৈ বিচাৰে।

৩) ৰাজনৈতিক আচৰণ:
ৰাজনীতি বিজ্ঞানে ৰাজনৈতিক প্ৰেক্ষাপটত ব্যক্তি আৰু গোটৰ আচৰণৰ সন্ধান কৰে। ইয়াৰ লগত ভোটদানৰ আচৰণ, ৰাজনৈতিক অংশগ্ৰহণ, জনমত, নীতি গঠনত স্বার্থজড়িত গোটৰ ভূমিকা আদিৰ অধ্যয়ন জড়িত হৈ থাকে।

৪) আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পর্ক:
ইয়াত দেশ, আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংস্থাৰ মাজৰ সম্পৰ্ক আৰু কূটনীতিৰ গতিশীলতাৰ অধ্যয়নত গভীৰভাৱে কাম কৰা হয়। আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্কৰ পণ্ডিতসকলে সংঘাত, সহযোগিতা, বিশ্বায়ন, ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ দৰে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় অভিনেতাৰ ভূমিকা আদি বিষয়সমূহ পৰীক্ষা কৰে।

৫) তুলনামূলক ৰাজনীতি:
এই উপক্ষেত্ৰখনত দেশসমূহৰ বিভিন্ন ৰাজনৈতিক ব্যৱস্থা, প্রতিষ্ঠান আৰু নীতিৰ তুলনা কৰাটো জড়িত হৈ থাকে। তুলনামূলক ৰাজনীতিয়ে ৰাজনৈতিক ফলাফলক প্ৰভাৱিত কৰা আৰ্হি, পাৰ্থক্য আৰু কাৰকসমূহ চিনাক্ত কৰাত সহায় কৰে।

৬) ৰাজনৈতিক দৰ্শন:
ৰাজনীতি বিজ্ঞানত ন্যায়, স্বাধীনতা, কর্তৃত্ব, সমাজত চৰকাৰৰ ভূমিকা সম্পর্কে মৌলিক প্রশ্নসমূহৰ অন্বেষণ অন্তর্ভুক্ত। জন লক, জিন-জেক ৰুছ', কার্ল মার্ক্সৰ দৰে ৰাজনৈতিক দার্শনিকসকলে এই ক্ষেত্ৰখনৰ এই দিশত অৰিহণা যোগাইছে।

৭) ৰাজহুৱা নীতি বিশ্লেষণ:
ৰাজনীতি বিজ্ঞানে ৰাজহুৱা নীতিৰ বিকাশ আৰু প্ৰভাৱৰ মূল্যায়ন কৰে। এই ক্ষেত্ৰৰ গৱেষকসকলে নীতিসমূহ কেনেকৈ প্ৰণয়ন, ৰূপায়ণ আৰু মূল্যায়ন কৰা হয়, আৰু সমাজত ইয়াৰ প্ৰভাৱ বিশ্লেষণ কৰে।

৮) ৰাজনৈতিক তত্ত্ব:
ৰাজনৈতিক তত্ত্ববিদসকলে চৰকাৰৰ আদৰ্শ ৰূপ, ক্ষমতাৰ প্ৰকৃতি আৰু ৰাজনৈতিক কৰ্তৃত্বৰ নৈতিক ভেটিৰ বিষয়ে নীতিগত প্রশ্নসমূহৰ সন্ধান কৰে ৰাজনৈতিক ব্যৱস্থা আৰু কাৰ্য্যৰ মূল্যায়নৰ বাবে ইহঁতে কাঠামো প্রদান কৰে৷

৯) ৰাজনৈতিক অর্থনীতি:
এই আন্তঃশাখা উপক্ষেত্ৰখনে অর্থনীতি আৰু ৰাজনীতি বিজ্ঞানৰ উপাদানসমূহ একত্ৰিত কৰি ৰাজনীতি আৰু অৰ্থনীতিৰ মাজৰ সম্পৰ্ক অধ্যয়ন কৰে। ইয়াত অৰ্থনৈতিক নীতি, বাণিজ্য, অর্থনীতিত চৰকাৰৰ ভূমিকা আদি বিষয়সমূহ পৰীক্ষা কৰা হয় ।

১০) ৰাজনৈতিক পৰিৱৰ্তন আৰু গতিশীলতা:
ৰাজনীতি বিজ্ঞানে বিপ্লৱ, সামাজিক আন্দোলন,
ৰাজনৈতিক মতাদৰ্শৰ বিৱৰ্তনকে ধৰি ৰাজনৈতিক পৰিৱৰ্তনৰ প্ৰক্ৰিয়াসমূহৰ বিষয়েও অনুসন্ধান কৰে।
ই এই পৰিৱৰ্তনসমূহক পৰিচালিত কৰা কাৰকসমূহ আৰু ইয়াৰ পৰিণতিসমূহ বুজিবলৈ বিচাৰে।

এই মূল ক্ষেত্ৰসমূহৰ উপৰিও ৰাজনীতি বিজ্ঞানে প্রায়ে অন্যান্য শাখা যেনে সমাজবিজ্ঞান, মনোবিজ্ঞান, ইতিহাস, আইন আদিৰ সৈতে ছেদ কৰে। ৰাজনৈতিক পৰিঘটনাসমূহ অন্বেষণ কৰিবলৈ ইয়াত গুণগত আৰু পৰিমাণগত বিশ্লেষণ, কেছ ষ্টাডি, জৰীপ, আৰু ক্ষেত্ৰভিত্তিক কামকে ধৰি বিভিন্ন গৱেষণা পদ্ধতি ব্যৱহাৰ কৰা হয়। ৰাজনীতি বিজ্ঞানৰ পৰিসৰ কেৱল শিক্ষাৰ ক্ষেত্ৰতে সীমাবদ্ধ নহয়; ইয়াৰ বিভিন্ন ক্ষেত্ৰত ব্যৱহাৰিক প্ৰয়োগ আছে। ৰাজনীতিবিদ, নীতি নিৰ্ধাৰক, কূটনীতিবিদ, আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংস্থাসমূহে ৰাজনীতি বিজ্ঞানে সৃষ্টি কৰা অন্তৰ্দৃষ্টিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি জ্ঞাত সিদ্ধান্ত লয়। তদুপৰি গণতান্ত্রিক সমাজত জ্ঞাত নাগৰিকত্বৰ বাবে ৰাজনৈতিক প্ৰক্ৰিয়া আৰু প্ৰতিষ্ঠানৰ বিষয়ে বুজাটো অতি প্রয়োজনীয়। জলবায়ু পৰিৱৰ্তন, মানৱ অধিকাৰ, সামাজিক ন্যায়, আৰু বিশ্ব শাসনকে ধৰি সমসাময়িক প্রত্যাহ্বানসমূহ মোকাবিলা কৰাত ৰাজনীতি বিজ্ঞানেও গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে। সমাজৰ বিকাশ আৰু নতুন ৰাজনৈতিক বিষয়ৰ উত্থানৰ লগে লগে ৰাজনীতি বিজ্ঞানৰ পৰিসৰ বৃদ্ধি পাই গৈ আছে, যাৰ ফলত আধুনিক বিশ্বত ই এক গতিশীল আৰু অপৰিহাৰ্য শাখা হৈ পৰিছে।

সামৰণিত ক’ব পাৰি যে ৰাজনীতিৰ প্ৰকৃতি কেৱল ক্ষমতাৰ অলিন্দত সীমাবদ্ধ নহয়; ই আমাৰ দৈনন্দিন জীৱনত বিয়পি পৰিছে। ৰাজনৈতিক গাঁথনিৰ প্ৰভাৱক স্বীকাৰ কৰি আৰু নাগৰিক জীৱনত সক্ৰিয়ভাৱে জড়িত হৈ, ব্যক্তিসকলে এক অধিক ন্যায়সঙ্গত আৰু ন্যায়সঙ্গত সমাজ গঢ়ি তোলাত অৰিহণা যোগাব পাৰে।

২) পৰোক্ষ গণতন্ত্ৰ কাক বোলে । ইয়াৰ গুণ আৰু দোষসমূহ আলোচনা কৰা ।
উত্তৰ :

আৰম্ভণি :
বর্তমান গণতন্ত্র বুলিলে প্রতিনিধিমূলক বা পৰোক্ষ গণতন্ত্রক বুজায়। ইয়াত জনগণে নিজে নিজক পোনপটীয়াকৈ শাসন নকৰে। নির্দিষ্ট সময়ৰ অন্তৰে অন্তৰে জনগণে তেওঁলোকৰ প্রতিনিধিক নির্বাচিত কৰে। এই প্রতিনিধিসকলৰ ওপৰতেই চৰকাৰ পৰিচালনা কৰাৰ দায়িত্ব ন্যস্ত থাকে। জনগণে এই নির্বাচিত প্রতিনিধিসকলৰ জৰিয়তে পৰোক্ষভাৱে দেশৰ শাসন কার্য পৰিচালনা কৰাত অংশগ্ৰহণ কৰে। ভাৰতবৰ্ষ, ইংলেণ্ড, মাৰ্কিন যুক্তৰাষ্ট্ৰ, ৰাছিয়া আদি দেশত পৰোক্ষ গণতন্ত্ৰৰ প্ৰচলন আছে।

পৰোক্ষ গণতন্ত্ৰ সংজ্ঞা :
যি গণতন্ত্ৰত জনসাধাৰণে প্ৰত্যক্ষভাৱে চৰকাৰ পৰিচালনা নকৰি তেওঁলোকে সময়ে সময়ে নিৰ্বাচন কৰি দিয়া প্ৰতিনিধিসকলৰ দ্বাৰা চৰকাৰ পৰিচালনা কৰা হয় তাকে পৰোক্ষ গণতন্ত্ৰ বোলে।


পৰোক্ষ গণতন্ত্ৰৰ গুণসমূহ :

1. পৰোক্ষ গণতন্ত্ৰই বিশেষকৈ বৃহৎ সমাজত অধিক কাৰ্যক্ষম শাসন ব্যৱস্থাৰ সুবিধা প্ৰদান কৰে। নিৰ্বাচিত প্ৰতিনিধিসকলে সকলো নাগৰিকৰ প্ৰত্যক্ষ জড়িত হোৱাৰ প্ৰয়োজন নোহোৱাকৈ জটিল বিষয়বোৰ বুজিবলৈ আৰু অৱগত সিদ্ধান্ত লোৱাত তেওঁলোকৰ সময় নিয়োজিত কৰিব পাৰে।
2. প্ৰতিনিধিসকলৰ প্ৰায়ে নিৰ্দিষ্ট ক্ষেত্ৰত দক্ষতা থাকে, যাৰ ফলত তেওঁলোকে জটিল নীতিৰ বিষয়বোৰ কাৰ্যকৰীভাৱে নেভিগেট কৰিব পাৰে। এই বিশেষত্বৰ ফলত উন্নত-অৱগত সিদ্ধান্ত আৰু অধিক কাৰ্যকৰী শাসন হ'ব পাৰে।
3. পৰোক্ষ গণতন্ত্ৰই বিভিন্ন স্বাৰ্থ আৰু দৃষ্টিভংগীৰ এক বহল প্ৰতিনিধিত্বৰ অনুমতি দিয়ে। নিৰ্বাচিত বিষয়াসকলে সমাজৰ বিভিন্ন অংশক প্ৰতিনিধিত্ব কৰিব পাৰে।
4. নিয়মীয়া নিৰ্বাচন আৰু এটা সংগঠিত ৰাজনৈতিক পৰিকাঠামোই চৰকাৰক স্থিৰতা প্ৰদান কৰে। পৰোক্ষ গণতন্ত্ৰই প্ৰত্যক্ষ সিদ্ধান্ত লোৱা প্ৰক্ৰিয়াৰ সম্ভাৱ্য বিশৃংখলতা পৰিহাৰ কৰাত সহায় কৰে, যাৰ ফলত শাসন আৰু নীতি ৰূপায়ণত ধাৰাবাহিকতা থাকে।
5. নিৰ্বাচিত প্ৰতিনিধিসকল তেওঁলোকৰ অংশীদাৰসকলৰ প্ৰতি দায়বদ্ধ। যদি তেওঁলোকে জনসাধাৰণৰ স্বাৰ্থক প্ৰতিনিধিত্ব কৰাত বা তেওঁলোকৰ ইচ্ছাৰ বিৰুদ্ধে কাম কৰাত বিফল হয়, তেন্তে পৰৱৰ্তী নিৰ্বাচনত তেওঁলোকক কাৰ্যালয়ৰ পৰা বাহিৰ কৰিব পাৰে, ৰাজহুৱা প্ৰয়োজনীয়তাৰ প্ৰতি সঁহাৰি প্ৰদান কৰিব পাৰে।

পৰোক্ষ গণতন্ত্ৰৰ দোষসমূহ :

1. পৰোক্ষ গণতন্ত্ৰৰ এটা মুখ্য সমালোচনা হ'ল যে ই নিৰ্বাচিত বিষয়া আৰু ভোটাৰসকলৰ মাজত সংযোগ বিচ্ছিন্ন কৰিব পাৰে। প্ৰতিনিধিসকলে তেওঁলোকৰ অংশীদাৰসকলৰ প্ৰয়োজনীয়তাতকৈ দলীয় কাৰ্যসূচী বা ব্যক্তিগত স্বাৰ্থক অগ্ৰাধিকাৰ দিব পাৰে, যাৰ ফলত নাগৰিকসকলৰ মাজত অসন্তুষ্টি আৰু হতাশা সৃষ্টি হ'ব পাৰে।
2. প্ৰতিনিধিসকলক ক্ষমতা প্ৰদান কৰিলে দুৰ্নীতি হ'ব পাৰে, কিয়নো নিৰ্বাচিত বিষয়াসকলে অনৈতিক আচৰণত লিপ্ত হ'বলৈ বা বিশেষ আগ্ৰহী গোটৰ পক্ষ ল'বলৈ প্ৰলোভিত হ'ব পাৰে। ই জনসাধাৰণৰ বিশ্বাস হ্ৰাস কৰিব পাৰে আৰু গণতান্ত্ৰিক প্ৰতিষ্ঠানসমূহক দুৰ্বল কৰিব পাৰে।
3. পৰোক্ষ গণতন্ত্ৰৰ ফলত ভোটাৰৰ উদাসীনতা হ’ব পাৰে, কিয়নো নাগৰিকে অনুভৱ কৰিব পাৰে যে তেওঁলোকৰ ভোটে সিদ্ধান্ত গ্ৰহণত বিশেষ প্ৰভাৱ পেলোৱা নাই। ভোটাৰৰ ভোটদান কম হ’লে নিৰ্বাচিত প্ৰতিনিধিৰ বৈধতা আৰু গণতান্ত্ৰিক প্ৰক্ৰিয়া হ্ৰাস পাব পাৰে।
4. নিৰ্বাচনী প্ৰক্ৰিয়াই সদায় জনসংখ্যাৰ প্ৰকৃত বৈচিত্ৰ্য প্ৰতিফলিত নকৰিব পাৰে। আৰ্থ সামাজিক স্থিতি, জাতি, বা ভূগোলৰ দৰে কাৰকৰ বাবে কিছুমান গোটক কম প্ৰতিনিধিত্ব কৰা হ'ব পাৰে, যাৰ ফলত সকলো নাগৰিকৰ প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণ নকৰা নীতিৰ ফলাফল বিপৰীত হ'ব পাৰে।
5. নিৰ্বাচিত প্ৰতিনিধিসকলে অৱগত, দীৰ্ঘম্যাদী সিদ্ধান্ত লোৱাৰ সলনি জনপ্ৰিয় অনুভূতিক প্ৰশংসা কৰিব পাৰে। ইয়াৰ ফলত সুদৃঢ় শাসন নীতিৰ সলনি জনমতৰ দ্বাৰা চালিত অদূৰদৰ্শী নীতি হ'ব পাৰে।

সামৰণি, পৰোক্ষ গণতন্ত্ৰ হৈছে শাসনৰ এক বহুল ভাৱে গ্ৰহণ কৰা ব্যৱস্থা যি বৃহৎ সমাজত দক্ষ সিদ্ধান্ত লোৱা আৰু প্ৰতিনিধিত্ব কৰাত সহায় কৰে। যদিও ই দায়বদ্ধতা আৰু বিভিন্ন স্বাৰ্থক প্ৰতিনিধিত্ব কৰাৰ সামৰ্থ্যকে ধৰি কেইবাটাও সুবিধা প্ৰদান কৰে, ই নাগৰিকৰ পৰা সম্ভাৱ্য সংযোগ বিচ্ছিন্ন কৰা আৰু দুৰ্নীতিৰ বিপদাশংকাৰ দৰে প্ৰত্যাহ্বানও উপস্থাপন কৰে। এই গতিশীলতাবোৰ বুজাটো এক সুস্থ আৰু প্ৰতিক্ৰিয়াশীল গণতান্ত্ৰিক ব্যৱস্থা ৰক্ষাৰ বাবে গুৰুত্বপূৰ্ণ যি ইয়াৰ উপাদানসমূহৰ প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণ কৰে।

Updated on 16th October 2024

By :- J.A.C (B.Sc Honours | Web/App Developer.)